Zeybeklerin Dansı

İnsanoğlunun yaşamı kadar eski olan dans etme güdüsü, en eski iletişim aracı olarak kabul edilir. İnsanın doğal etkinliklerinden ayrılması el çırpma, ayak vurma yoluyla sağlanan bir ritme eşlik etmesiyle başlamıştır. Dans  inanç ve büyü amaçlı, toplumsal içerikli olabileceği gibi, yalnızca estetik kaygıyla da yapılabilir. Ancak, dans fiziksel varlığı olamayan yalnızca dansçıların bedeninde yaşayan ve onlarla birlikte ölen bir sanattır. Dansın kalıcı olması, fotoğrafik olarak tespit edilmesiyle sağlanabilir. Bu yapılmadığı için insanlık tarihi boyunca zaman ve mekan boyutunda, sosyal hayatın ürünü olan pek çok dans üretilip ve tüketilmiştir.

Zeybekler, Ege’de kendilerine özgü kültürleri ile varlığını sürdürmüş ilginç bir kurum olarak karşımıza çıkarlar. Etimolojisi ve kökenleri hakkında birbirinden farklı pek çok görüşler ileri sürülmektedir.  Zeybekler çeteler halinde dağlarda yaşarlar. Bir zeybek çetesinde; efe, baş kızan, kızan ve benzeri gibi keskin bir hiyerarşik düzen vardır.  Yaşadıkları dönemlerde içinde bulundukları bölgedeki yerel halk tarafından da desteklenen zeybekler, Birinci Dünya Savaşından sonraki Yunan işgali ve Milli Mücadele yıllarındaki bağımsızlık yanlısı eylemleri, cesur, zeki, korkusuz tavırları ile Türk halkının sevgisini kazanarak, Ege’de yiğitlik ve mertlik sembolü olmuşlardır.

Zeybek danslarının icrası, zaman, mekan ve kurumun hiyerarşik yapısına, emrinde olunan efelere göre değişiklik gösterir. Danslar efelik, kızan alma, evlenme, düğün, muhabbet gibi zeybeklik geleneğinin gereği olan törenlerde ve bu törenlerin yapıldığı mekanlarda icra edilir.  

Zeybekler davetli oldukları törenlere başlarında efeleri ile birlikte gelir ve topluca terk ederler. Bu gibi törenlerde birden çok grup var ise, dans etme sırasını ve disiplinini belirleyen kişiler vardır. Bunlara gelenekte ‘‘Yasakçı’’ denir. Bu kişiler törendeki dans organizasyonunu sağlarlar. Dansın icrası sırasında töre gereği bir diğer kişi veya kişiler dansa katılamaz.

Zeybek dansı özgürdür. İsteğe bağlı olarak yapılır, kendine özgü mekan ve süreyle sınırlıdır. Bir başlangıcı ve sonu olduğu gibi mutlak bir amaca yöneliktir. Tekrar edilir olması gelenekselliği oluşturur ve kuralları vardır. Yüzlerce yıldan beri süregelen zeybek danslarını, şüphesiz içinde yaşanılan zaman ve mekandaki halktan soyutlamak elbette mümkün değildir. 

Efeler tek başına, kızanlar ise birlikte, solo veya toplu dans niteliğinde icrada bulunabilirler ve dansın süresi icracılara bağlı olarak coşku ve tatminle sınırlıdır. Zeybekler öncelikle kendileri için danslarını icra ederler, beğendirme kaygıları olsa bile, bu ön planda değildir. Efeler, zeybek danslarının genel tavrı içinde kalarak kendi stilleriyle danslarını icra ederler.  Zeybek dansında, gelenek içerisinde kalınarak, hareket serisinin icrasında taklitten kaçınılır. Bu anlamda yaratıcılık önemlidir. Dansın icrasında doğaçlama geleneği vardır ve solo danslar   doğaçlamalarla yapılır. 

Bu tespitler ışığında; bu çalışma, zeybek dansının doğasında yer alan doğaçlama kültürüne görsel soyutlamalar yoluyla bir gönderme yapmayı amaçlar. Buradaki her bir kare, empresyonizmin yolunda fotoğrafik bir arayışının bir ürünüdür. Fotoğraflarda herhangi bir filtre kullanılmamıştır. Fotoğraflara renk ve ışık düzenlemeleri ile yeniden kroplama dışında bir işlem yapılmamıştır. Çekim sırasında yapılan lens ve kamera hareketleriyle, fotoğraflarda masalsı ve resimsi bir empresyonist etki yaratılması amaçlanmıştır.

Bu çalışma zeybek danslarının görsel doğaçlamalar yoluyla yorumlanmasıdır. Bu yolla, hem dansın kalıcılığı için yenilikçi bir bakış açısı sağlanması ve hem de dansın görünen yüzünün ardında var olan o engin denizlere izleyicinin zihninde yelken açmasına yardımcı olmaktır.  

---

EXIF bilgileri ve tam ekran görüntülemek için fotoğraflara tıklayınız.

Burada yer alan fotoğrafların tamamı, Ege Üniversitesi Devlet Türk Müziği Konservatuvarı Halk Dansları Bölümü EKİN dans topluluğunun Selçuk, Ödemiş, Bergama ve İzmir’de gerçekleştirmiş oldukları  koordinatörlüğünü Abdürrahim Karademir’in yaptığı “Üç Mehmet’in Dansı” isimli dans gösterisinin canlı performansları sırasında çekilmiştir